Een stoeipoes die op tv een Porsche streelt zal ze nooit worden, beseft Cora op haar veertiende al. Daarvoor is ze te veel een meid met brede heupen en kruimels in d'r bed die haar minpunten niet weet te camoufleren achter flemerig gedrag en een push-upbeha.

En dan is er haar afkomst nog natuurlijk, de dochter van een alleenstaande moeder in een rolstoel, die een bijstandswoning betrekt in Muircross, in Fife, even ten noorden van de Schotse hoofdstad Edinburgh. Ooit floreerde de mijnbouw er, nu is er alleen armoede en kansloosheid. Nee, beseft Cora, hoezeer ze ook hoopt op een ander leven dan dat van haar moeder, veel meer dan een baan achter de kassa van een grootwarenhuis, een sullige man en een roodharige koter zit er voor haar niet in. Sociale mobiliteit? Ammehoela.

Eenogige bandiet

In zijn fel geprezen debuutroman Alleen hier, alleen nu volgt Tom Newlands de in 1980 geboren Cora tussen 1994 en 1998, en hoe ze worstelt met Gunner, de eenogige nieuwe vent van haar moeder die je altijd wel een paar van een vrachtwagen afgevallen goederen kan bezorgen, of wat pikante porno, natuurlijk. Want wanneer ze tijdens zijn afwezigheid wat in zijn kamer rondsnuistert, vindt ze een zak vol vieze boekjes, met titels als Mindy's Mixer, Tanya en Natalie doen room op hun broodje en Ranzige Randy's puddingkanon. Heel veel tieten en spleten, die onder de Viennetta of de witte bonen in tomatensaus zitten.

Wanneer Gunner even later aankondigt dat hij zijn leven wil beteren en een opleiding taartversierder gaat volgen, is Cora helemaal niet verbaasd. Dat wordt ongetwijfeld zoiets als Debbie slaat de slagroom stijf, denkt ze ietwat vroegrijp en verbitterd, terugdenkend aan de avond dat ze haar vroegere babysitter Jo zijn spuitzak zag berijden.

Alleen hier, alleen nu is dus duidelijk geen tearjerker, noch een ouderwetse sociaal-realistische roman à la Streuvels of Zola. Daarvoor is Newlands te veel een kind van zijn tijd. Maar als er toch een parallel getrokken zou moeten worden, dan lijkt die met Douglas Stuarts Shuggie Bain nog het meest op te zullen gaan.

Ook daar kregen we immers een vlijmscherp beeld van een streek die zo deprimerend is dat je er alleen kunt overleven door er het grappige van in te zien, de streek die van Edinburgh tot Glasgow loopt dus, waar Schotland geografisch op zijn smalst is en de uitzichtloosheid op zijn breedst, en dat ligt echt niet aan de zeemist die af en toe aan wal komt. Opgroeien in een omgeving die stijf staat van het machogedrag en waarin mensen samen met een doos vuurwerk opgesloten worden in een telefooncel, waarna er hard gelachen wordt om de brandwonden, is niet makkelijk, zeker niet als meisje, want dan word je geheid op iedere straathoek uitgedaagd om je tieten en je kut te laten zien, als je al niet met lege bierflesjes wordt bekogeld natuurlijk, want als er na het lezen van Alleen hier, alleen nu een beeld achterblijft is het dat van glasscherven op het asfalt.

Van de antiburgerlijke romantiek waaraan sociaal-realistische romans nogal eens te lijden hebben blijft er bij Newlands niet veel over. Het leven staat gewoon stijf van het misbruik en het geweld, en overleef je de slagen, dan is de kans groot dat je op een smerig kamertje boven een uitgebrande pub als 'spuitgast' eindigt, met een heroïneshot in je lies. Newlands beschrijft het allemaal tot in de bittere details en met de snelheid van een repeteergeweer.

Maar als puntje bij paaltje komt, gaat Alleen hier, alleen nu over meer dan het no-futuregevoel. Er is immers iets aan de hand met Cora waardoor zij dubbel kansloos is in het leven. Nadat haar moeder is verongelukt, volgt het meisje jarenlang rouwtherapie zonder dat die echt iets oplevert. Bovendien krijgt Gunner, die niet wil dat ze in een instelling belandt waar ze ongetwijfeld een vogel voor de kat zou worden en die zich daarom opwerpt als haar voogd, tijdens ieder oudercontact hetzelfde te horen: Cora is lui, overgevoelig en afwezig.

Ze is impulsief, praat te veel, komt altijd te laat en zit in feite in haar eigen wereldje haar onmiskenbare talent te verspillen. Het zijn symptomen die vandaag het ADHD-belletje doen rinkelen, maar dertig jaar geleden nog eerder gezien werden als eigenschappen van een moeilijk kind, een kind ook dat omwille van zijn anderszijn door andere kinderen werd gepest.

Pas op het einde van de roman gaat Cora inzien waarom het meisje dat zich zo aan haar had vastgeklampt en dat zij op een cruciaal moment had verraden, zelfmoord had gepleegd, omdat zij beiden dezelfde symptomen deelden, net als de neurodivergente (met een brein anders dan gemiddeld, red.) Newlands zelf overigens.

Schaamte

Het knappe aan Alleen hier, alleen nu is dat Newlands dit thema nergens laat overheersen. Wat er met Cora aan de hand is sijpelt slechts heel traag door en de term ADHD wordt zelfs nooit gebruikt. Je moet als lezer zelf de puzzelstukjes in elkaar passen, waarna je meteen ook gaat snappen waarom Cora zich als veertienjarige al schaamde voor haar voorkomen. Of zoals ze vier jaar later zegt: 'Schaamte is niets meer dan een goedkoop, slechtzittend neon ski-jack met een kapotte rits dat je niet meer uit krijgt en waarin je een bochel en een platte voorgevel hebt en dat je altijd aan vroeger herinnert. Aan wie je volgens anderen was.'

Laten we eerlijk zijn, de jaren 90 waren nergens écht een feest. Maar aan de Schotse oostkust was het blijkbaar erger dan elders. Toch als we Tom Newlands mogen geloven. De Schotse schrijver stapt met zijn debuutroman Alleen hier, alleen nu in de voetsporen van Irvine Welsh' Trainspotting en van Douglas Stuarts Shuggie Bain. Met een opeenstapeling van drank, drugs, tienerzwangerschappen en als cliffhanger geplaatste sterfgevallen bewandelt hij echter vooral de platgetreden paden van de misery porn .

Newlands' verhaal over een tienermeisje dat opgroeit in een voormalig mijnstadje opent nochtans sterk met de beschrijving van de armoedige setting en met rake observaties over de “gebruikelijke verlangens om andermans leven te leiden”. De pientere opmerkzaamheid maakt echter snel plaats voor overtrokken sentiment en klungelig beschreven gevoelens. “Ik voelde iets in me opwellen en tegelijkertijd op me neerdrukken”, bedenkt Newlands' hoofdpersonage Cora bijvoorbeeld, en de lezer kan zich alleen maar afvragen wat zij, of de schrijver, daar nu precies mee bedoelt. Het een en ander zou nog toegeschreven kunnen worden aan Cora's in het boek nooit als dusdanig benoemde neurodivergentie, maar het moge duidelijk zijn dat Newlands' pogingen om zich in het brein van een rebellerend pubermeisje te verplaatsen niet altijd even succesvol zijn. Getuige zeperige zinnen als “Hij zoende me weer met grote warme tongen tot er zoete golven door mijn middel klotsten.”

Hitjes uit de nineties

Newlands vliegt overigens wel vaker uit de bocht, zeker in zijn almaar wanhopiger aandoende zoektocht naar treffende metaforen: wolken als marshmallows zijn weinig origineel, de zon als een zilveruitje aan de hemel is dan weer te vergezocht. Of neem de sfeerschepping: waar die aanvankelijk bepaald wordt door spitsvondige plaatsbeschrijvingen stapt Newlands te snel over op het namedroppen van merknamen en hitsingles uit de nineties.

En dan werkt de vertaling ook nog tegen. Aan de zelfkant van de Schotse maatschappij wordt dialect gesproken, en vertaler Lucie van Rooijen koos ervoor om dat weer te geven in een popiejopie-vertaling waarin jongens er “loeistrak” uitzien, meisjes “stoten” zijn en mensen een “tyfushekel” aan elkaar hebben. Zeker voor Vlaamse lezers voelt de wereld van Alleen hier, alleen nu veeleer aan als een Amsterdamse volksbuurt dan als een Schotse achterbuurt. Voor een roman die het van zijn sense of place moet hebben is dat nefast. Newlands toont flarden van zijn schrijftalent in Alleen hier, alleen nu , maar veel te weinig om een heel boek te kunnen dragen.

Een aangrijpende coming-of-age-roman over een tienermeisje dat aan haar leven bij haar moeder in een armoedig dorp wil ontsnappen. In de zomer van 1994, in postindustrieel Schotland, voelt Cora Mowat zich gevangen in het huis van haar moeder en verlangt ze naar een groter leven. Het boek volgt Cora's reis als een tienermeisje met ADHD dat probeert te navigeren door de uitdagingen van haar harde omgeving. De komst van de nieuwe vriend van haar moeder, die mogelijk in gestolen goederen handelt, veroorzaakt spanningen die leiden tot een tragedie, waardoor ze al snel op hem is gewezen. Cora wil haar verleden achter zich laten en begint aan een zoektocht naar liefde, vrijheid en een eigen toekomst. Indringend en invoelend geschreven, met een hoopvolle toon in een overwegend duistere en sombere setting. Tom Newlands is een Schotse schrijver. Dit boek is zijn debuutroman, gebaseerd op zijn eigen ervaringen met neurodivergentie, en won de London Writer’s Award for Literary Fiction, de Creative Future Writer’s Award en New Writing North’s A Writing Chance.